ROSA Begrippenkader, versie 2023-07

Beschrijving

Het onderwijs kenmerkt zich door een opdeling van het onderwijsveld in verschillende autonome werkingsgebieden. Elk van deze gebieden gebruikt een eigen jargon. Ook veel processen kennen een eigen terminologie, soms werkingsgebied-gebonden (denk aan digitaal aanmelden in het mbo, student in het mbo/ho versus leerling in po/vo), soms tussen werkingsgebieden (denk aan de uitwisseling van het onderwijskundig rapport van po naar vo) en soms over werkingsgebieden heen (denk aan digitaal examineren). Binnen de ROSA worden terminologie en jargon vastgelegd in een gezamenlijk model van begrippen: het ROSA Begrippenkader.

Het ROSA begrippenkader beschrijft een bepaald domein van de werkelijkheid (de ‘universe of discourse’). Voor wat betreft het ROSA Begrippenkader is dat het gehele onderwijsdomein, zowel de publiek/wettelijke kant (inschrijvingen, bekostiging, verzuim etc.) als het publiek/private deel (leermiddelen, toetsen etc.). Die beschrijving geschiedt door middel van de binnen het gekozen domein gehanteerde begrippen en hun relaties tot elkaar. Doel is dat de actoren binnen het domein elkaar begrijpen en één taal spreken. Het begrippenkader wordt in eerste instantie opgesteld voor gebruik door mensen en niet direct voor machine-to-machine-doeleinden. Een begrippenkader biedt een uniforme “analistentaal” enerzijds en anderzijds is dit het startpunt bij het opstellen van modellen, specificaties etc. van begrippen waarover reeds eerder nagedacht is en waarover consensus bestaat om die uiteindelijk toe te passen in digitale gegevensuitwisselingen. Waarbij overigens altijd ruimte moet zijn voor uitbreiding en contextspecifieke invulling.

Het ROSA Begrippenkader bevat drie typen begrippen:

Domeinbegrippen: Begrippen die worden gebruikt om het beschouwde domein te beschrijven: begrippen die de inhoud vormen van onze communicatie. Je zou kunnen zeggen dat het begrippen zijn die gaan over het WAT: dat wat we met elkaar uitwisselen cq waar we over “praten”
GIV-begrippen: Begrippen gericht op het inrichten van de gemeenschappelijke informatievoorziening (giv). Met andere woorden, begrippen die gaan over het HOE: hoe wisselen we met elkaar uit; denk aan begrippen in relatie tot beveiliging, toegang, m2m-gegevensuitwisseling, mandatering etc.
Architectuurbegrippen: Begrippen die architectuurmodellen toelichten.

Het ROSA Begrippenkader wordt gepubliceerd via de ROSA Wiki. Daar is ook beschreven hoe het ROSA Begrippenkader is vormgegeven, welke begrippen het omvat en kan ook direct in het begrippenmodel zelf gebladerd, gezocht of gefilterd worden. Op de wiki-pagina Spelregels ROSA-begrippen is beschreven welke criteria er gelden voor opname van een begrip of een begrippenset, worden spelregels beschreven die redactioneel van aard zijn en worden de attributen toegelicht die gehanteerd worden bij de beschrijving van begrippen.

Samenhang

De opzet van het ROSA Begrippenkader sluit aan op die van andere begrippenkaders zoals die van de NORA. Verder zou je een begrippenkader zoals het ROSA Begrippenkader kunnen relateren aan het Metam odel voor Informatiemodellering (MIM, ontwikkeld door Kadaster, VNG-realisatie en Geonovum en omarmd door de NORA). MIM dient als gemeenschappelijk vertrekpunt voor het opstellen van informatiemodellen, zodat die informatiemodellen en de daarop gebaseerde afspraken voor gegevensuitwisseling meer compatibel worden. MIM voorziet enerzijds in duidelijke afspraken over het vastleggen van gegevensspecificaties en biedt anderzijds ruimte aan de verschillende niveaus van modellering. Hoewel een begrippenkader niet tot de scope van het MIM behoort, is er wel goed een relatie te leggen tussen de MIM-modellen en een begrippenkader als die van de ROSA.

Deze MIM-werkwijze wordt bijvoorbeeld in de AMIGO-aanpak al toegepast. Conceptuele modellen en gegevensmodellen die ten behoeve van ketensamenwerkingen en afspraken ontwikkeld zijn of worden met de AMIGO-aanpak, zullen in samenhang met het ROSA Begrippenkader gepubliceerd gaan worden op de ROSA wiki en/of hieraan gerelateerd worden.

Een begrippenkader en een conceptueel (informatie)model vullen elkaar aan. Een begrippenkader fungeert als een ‘woordenboek’ en een conceptueel model als een ‘encyclopedie’ of ‘landkaart’. Samen vormen beide ‘begrijpmodellen’ het kader waarbinnen informatiesystemen en –uitwisselingen ontworpen kunnen worden. Logische informatiemodellen en technische gegevensmodellen zijn de ‘ontwerpmodellen’ die daarvoor worden gebruikt. Het Kernmodel Onderwijsinformatie (KOI) is het overkoepelende conceptueel (informatie)model van het Nederlandse onderwijs. Het beschrijft de generieke concepten die voorkomen in de onderwijswereld en waarover partijen in de onderwijsketen met elkaar praten, informatie opslaan en uitwisselen.

KOI en ROSA Begrippenkader hebben veel met elkaar te maken. Alle KOI-concepten zijn daarom ook als begrip opgenomen in het ROSA Begrippenkader.

Ontwikkelingen

Het ROSA Begrippenkader is ontwikkeld in het kader van het project Revisie ROSA. Uitbreidingen en aanpassingen op het begrippenkader zullen plaatsvinden als onderdeel van een continu beheer- en onderhoudsproces. Incrementeel worden wijzigingen en nieuwe inhoud vastgesteld door de Architectuurraad. De laatst vastgestelde versie omvat dus ook eerder beoordeelde en vastgestelde begrippen.

De eerste versie is gepubliceerd in november 2022. Uitbreidingen en aanpassingen op het begrippenkader zullen plaatsvinden als onderdeel van een continu beheer- en onderhoudsproces. Op 6 juli 2023 is de inhoud van de laatste versie van het ROSA Begrippenkader in de Architectuurraad vastgesteld. Naast de begrippen die in december 2022 en april 2023 al waren vastgesteld zijn in de juli 2023 versie de volgende wijzigingen doorgevoerd die vastgesteld konden worden:

95 objecten uit de sectorale referentiearchitectuur voor het funderend onderwijs (FORA) die tot een begrip zijn verwerkt (definities aangepast, attributen toegevoegd).
Alle resterende objecten uit het ROSA metamodel zijn nu ook als begrip opgenomen (voor een deel was dat al gedaan).